Geloof in twijfel: Een paar gedachten over 'Evidence based'

Het is waar, er wordt nogal wat onzin verkocht in management- en opleidingenland. Ideeën en overtuigingen, soms zelfs voorzien van quasi wetenschappelijke 'bewijzen'. Dat heeft, deels terecht, geleid tot de vraag naar 'evidence based' methoden en praktijken. Dat wil zeggen onderzoek, ondersteund door feiten die op betrouwbare wetenschappelijke manier zijn vastgesteld. Zo kun je het kaf van het koren onderscheiden. En zeggen de voorstanders: zo voorkom je dat je door allerlei geloofsovertuigingen meegesleept wordt.

Een kritische houding is belangrijk, maar evidence based als antwoord lost niet alles op. Waar liggen de tekortkomingen van deze wetenschappelijke methode?

Onderzoeken, maar dan ook alles
Uit onverwachte hoek komen geluiden die ons ook afraden goedgelovig te zijn. Uit de hoek van de bewustzijnstradities bijvoorbeeld. Zo zegt Osho, in "The book of understanding":

I do not believe in believing. My approach is to know, and knowing is a totally different dimension. It starts from doubt; it does not start from believing. The moment you believe in something, you have stopped inquiring. Belief is one of the most poisonous things to destroy human intelligence.

Dus goedgelovigheid stopt het onderzoek, en daarmee blokkeert het onze intelligentie. Waarom vervallen we zo gemakkelijk in geloof en overtuiging, en stoppen we ons onderzoek? Jiddu Krishnamurti:

One of the things, it seems to me, that most of us eagerly accept and take for granted is the question of beliefs. I am not attacking beliefs. What we are trying to do is to find out why we accept beliefs; and if we can understand the motives, the causation of acceptance, then perhaps we may be able not only to understand why we do it, but also be free of it. One can see how political and religious beliefs, national and various other types of beliefs, do separate people, do create conflict, confusion, and antagonism - which is an obvious fact; and yet we are unwilling to give them up.

Geloof geeft dus houvast. Dat doet de vraag rijzen: Is de overtuiging dat alles evidence based moet zijn in de basis een geloof? 

Beperkte wetenschap

Het lijkt mij, dat evidence based in essentie een geloof is, een geloof in zekerheid bijvoorbeeld.

De wetenschap heeft een methode ontwikkeld om consistentie in verschijnselen vast te stellen. Als onder dezelfde omstandigheden steeds hetzelfde resultaat bereikt wordt, dan is het waar. Alleen dan. Wat deze 'consistentie test' niet doorstaat is niet waar, en wordt uitgebannen uit de wetenschappelijke arena. Dat verklaart dat wat wetenschappers 'vage' onderwerpen noemen niet serieus genomen wordt door die wetenschappers. De wetenschappelijke methode kan er niks mee, dus is het onbelangrijk.

Dat laatste is een vreemde gedachtesprong. Als ik blind ben, en ik zie geen licht en donker, is het dan terecht dat ik het bestaan van licht en donker afwijs? Nee, want de blindheid is van mij. Licht en donker bestaan wel, maar ik kan ze niet zien. Op precies dezelfde manier kan de wetenschap heel veel dingen niet zien.

Het is juist de onwilligheid van hen die evidence based propageren om de beperking van hun blik te erkennen en onderzoeken, wat deze methode tot een geloofsovertuiging maakt.

Kritiek op de wetenschappelijke methode

Er zijn wetenschappers die onderwerpen hebben durven aansnijden die de test van de wetenschap met moeite (of niet) doorstaan. Denk aan Rupert Sheldrake (bioloog), David Bohm (natuurkundige), Carl Jung (psychiater), en Sigmund Freud (psychiater). Rupert Sheldrake bijvoorbeeld waagt het in een zeer informatieve TED Talk de fundamenten van de (natuur)wetenschap te betwijfelen (zie 'The science delusion').

In zijn veel geprezen boek 'Identiteit' (2012) bekritiseert psychiater Paul Verhaeghe eveneens de tegenwoordige neiging alles in wetenschappelijk beton te willen gieten, en signaleert hij daarbij tevens dat deze behoefte soms religieuze vormen aanneemt:

[...] binnen het scientistisch model denkt men alles te kunnen regelen naar het model van de natuurwetenschappen. Begrijp: instrumenteel-rationeel, onafhankelijk van de specifieke context, perfect beheersbaar en voorspelbaar met als toepassing protocollen die evidence based heten, 'gebaseerd op evidentie'. Vertaald in aristotelische termen: die protocollen zullen altijd en overal werken, want ze berusten op algemeen aanvaarde wetenschappelijke kennis. Merkwaardig genoeg bestaat er ondertussen zoiets als 'science wars', waarbij verschillende groepen wetenschappers elkaar bestrijden en elke groep zijn geloof staaft met hard cijfermateriaal. De evidence based wetenschap krijgt meer en meer de allures van een godsdienstoorlog, waarbij meerdere groepen lijnrecht tegenover elkaar staan, elk overtuigd van het eigen grote gelijk. 

Conclusie: Geloof in twijfel

Een belangrijk kenmerk van geloofsovertuigingen is dat zij andere 'waarheden' resoluut afwijzen. In die zin zijn sommige wetenschappers fundamentalistisch. Ikzelf wijs alleen die pertinente afwijzing af, want die maakt dingen te zeker, en zekerheid is een illusie. Ik geloof dus in de bescheidenheid van de twijfel, en het blijven onderzoeken, vanuit de wetenschap dat we weinig weten.

Ik sluit af met een mooi filmpje, met de stem van natuurwetenschapper Richard Feynman: "When you doubt and ask, it gets a little harder to believe":